Dzieło osierocone

Dzieło osierocone jest pojęciem z zakresu prawa autorskiego. Oznacza ono utwór, którego sytuacja pod względem autorskich praw majątkowych jest niejasna – z jednej strony prawdopodobnie nie wygasły, a z drugiej nie ma możliwości dotarcia do ich właściciela.

Utwory takie nie mogą być wznawiane i nie można wykorzystywać ich fragmentów. Nie można ich również zakwalifikować do domeny publicznej. Można z nich korzystać tylko w archiwach, czytelniach i prywatnych zbiorach, na zasadach niekomercyjnych – instytucje mogą jedynie pobierać opłaty na pokrycie kosztów ich zdigitalizowania i udostępniania. Dozwolone sposoby ich wykorzystania to udostępnianie publiczności (także w internecie) oraz reprodukowanie dla celów digitalizacji, udostępniania, indeksowania, katalogowania, zachowania i renowacji.

NiroDesign/bigstockphoto.com

Problem dzieł osieroconych jest wynikiem wydłużania okresu ochrony majątkowych praw autorskich, a jednocześnie niejasności związanych z rejestracją posiadaczy tych praw.

Zgodnie z dyrektywą o dziełach osieroconych, dzieło opublikowane po raz pierwszy na terenie któregokolwiek z państw UE bądź udostępnione po raz pierwszy przez właścicieli praw autorskich na terenie UE może zostać uznane za osierocone jedynie w sytuacji, gdy przeprowadzono staranne poszukiwania (ang. diligent search) autora lub posiadacza majątkowych praw autorskich i praw pokrewnych. Odpowiedzialne za poszukiwania są wyżej wymienione instytucje. Poszukiwania powinny się odbywać w kraju, w którym utwór został po raz pierwszy opublikowany bądź udostępniony, chyba że istnieją dowody, że informacje o posiadaczach autorskich praw majątkowych mogą być dostępne w innych krajach.

W sytuacji, gdy posiadaczy praw autorskich jest więcej niż jeden, dzieła nie można uznać za osierocone, gdy odnaleziono co najmniej jednego posiadacza praw autorskich do niego. Można wtedy korzystać z dzieła zgodnie z prawami przysługującymi ich odnalezionemu posiadaczowi, za jego zgodą.

Dzieła osierocone dzielą się na:

• utwory piśmiennicze – opublikowane w formie książek, czasopism, gazet lub w innej formie wyrażonej pismem, zawarte w zbiorach bibliotek, archiwów, muzeów i placówek oświatowych;
• dzieła kinematograficzne, wizualne, fonogramy – zawarte w tych samych zbiorach co w punkcie powyżej;
• dzieła kinematograficzne, audiowizualne i fonogramy wyprodukowane przez nadawców publicznych do 31 grudnia 2002 r. włącznie.